De zomers zijn warmer, de winters zijn natter. Ondanks dat de klimaatverandering de afgelopen vier jaar enorm voelbaar is, zijn er nog altijd mensen die niet geloven in klimaatverandering. Het klimaat is immers “altijd onderhevig geweest aan verandering” en dus wordt het door sommigen nog steeds gezien als ‘iets links’. Klimaatverandering is echter niet politiek. Als je even goed om je heenkijkt, weet je als geen ander: hier is iets in radicaal tempo aan het veranderen. Maar dat iets ‘voelbaar’ is, is voor sommige mensen niet genoeg. Daarom is het belangrijk de feiten achter het broeikaseffect te kennen.

Tip: pre-order nu mijn boek ‘Duurzaam reizen‘.

Wat is het broeikaseffect?

De dampkring, of atmosfeer, is het relatief dunne omhulsel van onze planeet waaraan wij ons leven en al het andere leven op aarde te danken hebben. Niemand kan aanwijzen waar het precies eindigt, maar het staat vast dat het relatief dun is. De samenstelling van deze laag bepaalt de bewoonbaarheid van de regio’s op aarde: waar er ijs ligt, hoe hoog de zeespiegel staat en waar we ons voedsel kunnen verbouwen. In de dampkring zweven allerlei zuurstofmoleculen die wij in- en uitademen. 80% van de gassen in de dampkring zweeft vlak bij de aarde. De samenstelling van deze gassen is een belangrijk onderwerp in het klimaatdebat. De verhouding van de gassen die rondzweven in de dampkring zijn momenteel namelijk razendsnel aan het veranderen en dat komt enkel en alleen door ons toedoen. (Door dit besef heb ik een jaar of twee in een klimaatdepressie gezeten.)

De feiten

99% van de lucht bestaat uit twee elementen die essentieel zijn voor alle organismen: stikstof en zuurstof. Dan heb je nog 1% over, waarvan een deel ‘edelgassen’ is die geen kwaad kunnen en er gewoon wat hangen – argon, neon, helium en krypton, bijvoorbeeld. Maar dan: het resterende deel wordt gevormd door de nuttigste en gevaarlijkste gassen: waterdamp, koolstofdioxide (CO₂), methaan, lachgas (N2O), ozon (O3) en Cfk’s en F-gassen (diverse moleculen). Deze gassen doen een ding bijzonder goed: ze houden de warmte van de zon vast in de dampkring. Dat komt doordat gassen zoals CO₂ warmtestraling absorberen, maar ook weer uitstralen. En ook terug naar de aarde. Deze gassen gedragen zich in de dampkring daarom als een ‘broeikasgas’. Dus je snapt: hoe meer broeikasgassen, hoe warmer het klimaat.

CO₂ is op zichzelf niet schadelijk. Zonder dit gas zou het op aarde verschrikkelijk koud zijn (gemiddeld -18 graden), terwijl het hier sinds het einde van de laatste ijstijd gemiddeld een aangename 15 graden is. Maar er gaat één ding fout: mens en machine hebben ervoor gezorgd dat de hoeveelheid CO₂ in de dampkring de laatste honderd jaar sterk is toegenomen, onder andere door ontbossing en de verbranding van fossiele brandstoffen. Doordat de concentratie van broeikasgassen in de dampkring toeneemt, wordt er dus steeds meer warmte vastgehouden.  Het gevolg: de gemiddelde temperatuur op aarde stijgt. Dit wordt het broeikaseffect genoemd.

‘Maar ik geloof niet in klimaatverandering’

Helaas kennen we allemaal mensen die bij hoog en laag beweren dat er altijd een ‘natuurlijke’ klimaatverandering heeft plaatsgevonden en dat de klimaatverandering waar wij het momenteel over hebben niet bestaat.  Dat er natuurlijke klimaatveranderingen zijn geweest, klopt. Maar bij dit onderwerp draait het allemaal om de vergelijkingen. Vergelijk de huidige klimaatverandering met eerdere klimaatveranderingen in de geschiedenis van de aarde en je ziet overduidelijk dat het misgaat. Dankzij het natuurlijke proces brak 11.650 jaar geleden ons ‘warme tijdperk’, zoals we dat nu kennen, aan. Er zweefden toentertijd ongeveer 260 deeltjes CO₂ per miljoen deeltjes in de lucht (de eenheid hiervoor is ppm, parts per million of deeltjes per miljoen). Het was aangenaam warm en het klimaat was stabiel genoeg voor de ontwikkeling van de landbouw. De aarde deed er 7000 jaar over om tot die 260 deeltjes te komen; oorspronkelijk waren het er 190. Dat is een stijging van ongeveer 0,01 ppm per jaar. De verschuiving die wij hebben ingezet vanaf de industriële revolutie is ongeveer 0,5 ppm per jaar. We gaan momenteel dus vijftig keer zo snel.  Vergeleken met 1750, toen de industriële revolutie begon, stevenen we nu af op een gemiddelde wereldwijde opwarming van 3 tot 4 graden Celsius aan het einde van deze eeuw. Dat lijkt misschien een kleine verandering, maar vergeet niet dat het verschil tussen een wereld van sneeuw en ijs (de vorige ijstijd) en het begin van ons warme tijdvak ‘slechts’ 3 tot 8 graden was. In de 66 miljoen jaar geologische geschiedenis waarvan enigszins betrouwbare reconstructies zijn, is geen precedent te vinden voor dit tempo van klimaatverandering. De 3 tot 4 graden extra opwarming die wij nu dreigen te veroorzaken, kunnen ons naar een toekomst voeren waarin grote delen van de aarde onleefbaar warm worden.

We dumpen momenteel circa 41 miljard ton CO₂ per jaar in de dampkring – een gewicht dat we ons niet eens kunnen voorstellen. Eén ton is 1000 kilogram. Dat is zo absurd veel dat je het met niets kunt vergelijken, want er is niks te bedenken dat 41 miljard ton weegt. Als je alle 8 miljoen personenauto’s in Nederland op een weegschaal zou zetten, zouden ze samen 0,01 miljard ton wegen. Elk jaar blazen we dus een ondenkbaar zwaar object de lucht in, in de vorm van triljoenen CO₂-moleculen. We zien het enorme gewicht alleen niet, en daar ligt een groot deel van het probleem: we kunnen het alleen voelen aan de hand van de gevolgen.

Waar komt CO₂ uit?

Onder andere uit schoorstenen, auto’s, fabrieken, vliegtuigen, elektriciteitscentrales en containerschepen. Driekwart van alle uitstoot is hiervan het gevolg. De verbranding van steenkool veroorzaakt de meeste CO₂-uitstoot, daarna komt aardolie, dan gas. Vervolgens gaat er ook nog zo’n 5 van de 41 miljard ton CO₂ de lucht in door het verlies van bos.

Te midden van deze deprimeerde feiten is er echter ook ‘goed nieuws’: jaarlijks verdwijnt er namelijk zo’n 21 miljard ton CO₂ uit de lucht door natuurlijke ‘gootstenen’, zoals groeiende planten, bomen en de oceanen. Praise the lord for Mother Nature, want dat is, gelukkig, aardig veel. Maar helaas kunnen ze niet volledig opboksen tegen dat enorme volume van 41 miljard ton per jaar. Bovendien neemt het volume alleen nog maar toe.

Ook geen fijn idee: over duizend jaar hangt 15 tot 40% van de CO₂ die wij hebben geproduceerd nog altijd in de lucht. Het zal uiteindelijk tienduizenden jaren duren voordat de natuur broeikasgas onschadelijk heeft gemaakt, net zolang als het duurt voordat radioactief afval onschadelijk is geworden. Er wordt gewerkt aan technologie die miljarden tonnen CO₂ uit de lucht kan halen, maar die zal nog flinke tijd op zich laten wachten. Er zijn experimenten waarbij er enkele tonnen CO₂ per dag kunnen worden vastgelegd, maar die zijn nog weinig succesvol. Op die manier zouden we uiteindelijk de hele wereld vol moeten zetten met CO₂-afzuigers, waarbij – met de laatste ontwikkelingen – 1% van de jaarlijkse uitstoot zo’n 400 miljard dollar per jaar zou kosten. Onder de grond opslaan van CO₂ zou nog meer kosten met zich meebrengen, waar we bovendien nog veel langer mee zouden moeten doorgaan om de uitstoot te compenseren. Als we gezellig op dezelfde manier doorgaan, is het niet de vraag of de planeet het zal overleven, maar of de mens uiteindelijk nog op de aarde zal rondlopen.

Maar er is hoop. Daarvoor moeten we proberen de in Parijs afgesproken klimaatdoelen te halen. Het eerste doel is om de maximale opwarming bij 1,5 graad te houden. Daarvoor zou volgens het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) de wereldwijde CO₂-uitstoot in 2030 met 40 tot 60% moeten zijn gedaald ten opzichte van 2010. Dat is grofweg een halvering in 2030. In 2050 zou de uitstoot 0 moeten zijn om de opwarming tot 1,5 graad te beperken. Stel dat dit mislukt, dan moeten we het nulpunt voor CO₂-uitstoot rond 2070 zien te halen om alsnog onder de 2 graden te blijven.

En dan nog: hoezeer we ook ons best gaan doen, er is geen absolute zekerheid. We weten namelijk niet precies in hoeverre de opwarming zichzelf zal versterken als het kwik blijft stijgen. Als er bijvoorbeeld meer zee-ijs op de Noordpool verdwijnt dan de standaardmodellen nu voorzien, zal de opwarming in dat gebied zichzelf ook meer versterken – water absorbeert immers meer zonnewarmte dan ijs. Dit soort onzekerheden zullen blijven bestaan, waardoor er alsnog een kans bestaat dat we de 1,5 graad passeren.

Wat is uiteindelijk dus de ‘oplossing’? We moeten de uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk terug zien te brengen en het zekere voor het onzekere nemen. Helaas wil dit nog niet erg lukken. De uitstoot stijgt nog bijna elk jaar en we koersen af of op 3 à 4 graden opwarming in 2100. Ondanks dit soort deprimerende voorspellingen is het nog steeds mogelijk om de klimaatdoelen te halen. De komende dertig jaar moeten we met elkaar de uitstoot van broeikasgassen zien te stoppen. Het wordt een gevecht, maar als we ons met z’n allen inzetten, moet het lukken. Daarom is het extra belangrijk dat wij anders met CO₂ leren omgaan, zowel binnenshuis als op reis. Dat is een van de redenen geweest om mijn boek Duurzaam reizen dit jaar uit te brengen (vanaf 29 september in de winkels).

Tip: Lees ook het boek Hoe gaan we dit uitleggen van Jelmer Mommers als het gaat om de opwarming op aarde; een eyeopener die je leven zal veranderen.